Schrijver Jeroen Brouwers is met zijn boek Cliënt E. Busken de winnaar van de Libris Literatuur Prijs 2021. Dat is vanavond bekendgemaakt in Nieuwsuur.

Zijn boek is een “unieke roman”, aldus juryvoorzitter Lilianne Ploumen. “Een roman die je opslokt en je naar adem happend rond laat tollen en hijgend stil doet staan.”

In verband met zijn gezondheid was de schrijver zelf niet aanwezig bij de bekendmaking in het cultuurhuis Felix Meritis in Amsterdam. Zijn uitgever nam de prijs in ontvangst. “Ik hoop dat je kijkt Jeroen”, zei hij. “Van harte gefeliciteerd, ook aan alle andere genomineerden. Jeroen heeft meer dan zestig boeken geschreven. Hij zegt dat zijn hoofd leeg is. Ik vrees dat het ook echt zo is, maar ik hoop dat hij liegt.”

De Libris Literatuur Prijs is de prijs voor de beste oorspronkelijk Nederlandstalige literaire roman van het afgelopen jaar. Samen met de BookSpot Literatuurprijs is het de belangrijkste jaarlijkse onderscheiding in de Nederlandstalige literatuur. Naast Jeroen Brouwers waren Simone Atangana Bekono, Gerda Blees, Merijn de Boer, Marieke Lucas Rijneveld en de Vlaming Erwin Mortier genomineerd. Brouwers wint met de prijs een bedrag van 50.000 euro.

Brouwers’ roman is een monoloog van de chagrijnige, dementerende oude man Busken. Hij woont op de gesloten afdeling van Huize Madeleine, een verzorgingstehuis, is doofstom en kan zich nauwelijks bewegen. Maar vanbinnen is hij nog volop in bedrijf, ondanks zijn vermeende dementie. De verwarde, maar welbespraakte geest neemt alles wat er om hem heen gebeurt scherp waar: zijn verzorgers, mede-dementen en de kwaadaardige psychologen en psychiaters.

Afgeslotenheid en gevangenschap

De 81-jarige schrijver werkte vier jaar aan zijn boek en kwam op het verhaal van de oude Busken dankzij een vriendin die werd opgenomen op een gesloten afdeling. Brouwers bezocht haar daar regelmatig. “De allereerste keer dat ik daar binnenkwam wist ik: dit is een roman voor mij. De zielige mensen die daar wat rond schuifelden, het sprak mij aan. Een merkwaardige sfeer van afgeslotenheid en gevangenschap.”

Gevangenschap is een terugkerend thema in zijn werk, erkent Brouwers. Zo schreef hij eerder Bezonken Rood, een autobiografisch oorlogsroman over de jaren die hij als kleuter doorbracht in jappenkamp Tjideng.

De schrijver zat ook zelf een week in een bejaardencentrum, vertelde hij eerder in het NRC. “Mijn vrouw moest een paar dagen naar het ziekenhuis, maar ze wilde mij niet alleen laten. Ze heeft zo zitten puzzelen dat ze me in een bejaardencentrum heeft ondergebracht, voor een week.” Het lukte hem daardoor die opsluiting van het personage zo levendig voor te stellen. “Ze komen je wassen, hè. Sodemieter op, dat kan ik zelf! Nee, je moet je voegen naar de discipline die daar heerst.”

“Dit is een vrolijk boek”, zegt Brouwers nu over zijn winnende roman. “Met een sombere ondergrond.”

Cliënt E. Busken zou wel eens het laatste boek van Brouwers’ hand kunnen zijn. “Ik ben nu met emeritaat. Ik kan me niet voorstellen dat ik niet schrijf, misschien komt er nog iets. Maar je mag ook rekening houden met mijn leeftijd.”

Brouwers schreef in totaal meer dan zestig boeken. “Maar soms heb je geen zin meer, dan zeg je: het is voldoende en het is mooi geweest. Dit is mijn oeuvre en je doet het er maar mee.”

Niet alle GGD’s werken mee aan het registreren van coronavaccinaties in het zogenoemde gele boekje. Het vaccinatieboekje is een officieel, meertalig vaccinatieregistratiesysteem van het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS) en de Wereldgezondheidsorganisatie. Het wordt al jaren gebruikt voor het registreren van reisvaccinaties, zoals het hepatitisvaccin.

“Mensen gaan ermee naar de GGD’s als ze hun prik halen, maar sommige GGD’s willen het niet invullen. Vervolgens bellen mensen ons voor hulp, maar wij kunnen niets doen”, zegt Willeke de Groot, directeur overheid van de Staatsdrukkerij en -uitgeverij (SDU), die het boekje uitgeeft. Volgens SDU speelt dat met name in GGD-regio’s Haaglanden, Drenthe en Noord- en Oost-Gelderland.

De Groot begrijpt niet waarom sommige GGD’s niet meewerken. “Je moet een plan B hebben, voor een situatie als nu, waarin een Europa-breed vaccinatiebewijs er nog niet is.” Ze bracht het nut en de internationale status van het gele boekje vorig jaar onder de aandacht van VWS en koepelorganisatie GGD GHOR, maar dat was tevergeefs. Op de vaccinatie-uitnodigingen die het RIVM verstuurt, wordt niet vermeld dat de genodigde het boekje kan meenemen.

GGD: gele boekje is extra

Sommige landen, zoals Duitsland, Oostenrijk en IJsland, erkennen het boekje als vaccinatiebewijs. Gevaccineerden kunnen er dan ook mee afreizen naar die landen.

Dat wilde de in februari gevaccineerde zorgmedewerker Sigried Koster, die graag op vakantie wil naar IJsland. “Ik was gevaccineerd op mijn werk, dus ik belde de GGD om achteraf een sticker in het boekje te zetten. Maar de GGD in Assen wilde dat niet doen, ze zeiden niet waarom.” Koepelorganisatie GGD GHOR laat vandaag weten dat elke GGD-regio zelf mag bepalen of ze het boekje invullen.

Volgens de GGD is het papieren, Nederlandstalige registratiebewijs dat iedere gevaccineerde krijgt belangrijker dan het gele boekje. Dat laat de koepel weten aan oud-journalist Wouke van Scherrenburg, die zich vandaag op Twitter afvraagt waarom haar boekje niet werd ingevuld.

De Groot stelt dat het meertalige gele boekje bij uitstek geschikt is als vaccinatiebewijs in het buitenland, in tegenstelling tot het Nederlandstalige registratiebewijs van de GGD. Maar het ministerie van VWS laat weten: “Niet elke Nederlander is in het bezit van zo’n boekje, laat staan andere Europeanen. Bovendien wil de EU een vaccinatiebewijs met een interoperabele, digitaal leesbare QR-code. Het gele boekje voldoet daar niet aan.”

De afgelopen dagen werd bekend dat de EU binnenkort komt met een app waarmee mensen kunnen aantonen dat ze gevaccineerd of negatief getest zijn.

Vandaag maakte het ministerie van Buitenlandse Zaken bekend dat het wereldwijde reisverbod per 15 mei wordt opgeheven. Dat houdt in dat het na 15 mei weer mogelijk is dat landen op geel of groen worden gezet. Daarna wordt waarschijnlijk duidelijk of er wel of geen vaccinatiebewijs nodig is om verschillende landen te bezoeken.

Ouders die in de toeslagenaffaire ten onrechte als fraudeur zijn bestempeld, hebben voor het eerst hun verhaal gedaan in de Tweede Kamer. Dat gebeurde in een rondetafelgesprek, waarbij Kamerleden vragen mochten stellen aan de ouders. De afgelopen jaren is er al veel contact geweest tussen Kamerleden en gedupeerden, maar voor het eerst kregen ze het woord in een officiële vergadering in het parlement.

Ze schetsten een beeld van ouders die nog steeds diep in de problemen zitten en vertelden dat er veel mis gaat bij de afhandeling van de schade. Het duurt te lang, en ze dreigen opnieuw vermorzeld te worden door de regels.

Veel gedupeerden maakten duidelijk dat ze het vertrouwen in de overheid zijn kwijtgeraakt door de affaire. Ze moesten vaak jarenlang vechten voordat ze hun recht haalden. “Pas na zes jaar werd er gereageerd op mijn bezwaar”, vertelde Jacqueline Massop.

Er wordt nu wel gewerkt aan compensatie van de tienduizenden gedupeerden, maar die vinden de erkenning dat ze geen fraudeur zijn net zo belangrijk, bleek in het gesprek. De affaire heeft grote invloed gehad op het persoonlijk leven van de betrokkenen. Er zijn volgens hen nog steeds gedupeerden die zich uit schaamte niet durven te melden.

“Er is op een on-Nederlandse manier met ons omgegaan”, zei Marcel Moes, die plotseling alle toeslagen die hij had ontvangen moest terugbetalen. “Je moest gewoon betalen, geen discussie mogelijk.”

Tweede nationaliteit

Het is voor veel ouders ook nog steeds niet duidelijk waarom ze op een zwarte lijst van de fiscus terecht kwamen. Nazmiye Yigit Karaduman is ervan overtuigd dat haar Turkse achternaam en tweede nationaliteit hebben meegespeeld. Het waren ‘risicofactoren’ waar de belastingdienst mee werkte. “Als één van die factoren bij jou gold, was het al bingo.”

Ook Yigit Karaduman is daardoor haar vertrouwen in de overheid kwijt. “Tot dit dossier heb ik me een trotse Nederlander gevoeld. Het was de eerste keer dat ik me gediscrimineerd heb gevoeld in Nederland, en dat was dus door de overheid.” Zij heeft ook geen vertrouwen in de manier waarop de schade nu afgehandeld wordt en is bang dat er nog steeds gediscrimineerd wordt door de overheid.

Alle gedupeerden hebben recht op ten minste 30.000 euro uit de zogeheten Catshuisregeling. Mensen die meer schade hebben, kunnen naar een commissie stappen die de werkelijk schade berekent. Veel ouders wezen erop dat er door het grote aantal zaken inmiddels een ‘bottleneck’ is ontstaan bij die commissie, waardoor de afhandeling erg lang gaat duren. “En daar komen ook nog eens de meest complexe zaken terecht”, zei Massop.

Maar volgens de ouders is ook nog steeds niet duidelijk wie er allemaal gedupeerd zijn. De laatste tijd hebben duizenden mensen onterecht opnieuw een afwijzing gekregen, volgens de ouders omdat niet direct bewezen kan worden dat ze inderdaad kinderopvangtoeslag hebben gekregen. “Daar staan de deurwaarders weer voor de deur”, vertelde Michelle Brouns de Kamerleden.

Er leven bij de ouders nog veel vragen over de manier waarop de schade vergoed en gecompenseerd wordt. Gedupeerde Joe ten Cate constateerde dat veel ouders nog steeds te horen krijgen dat hun verzoek afgewezen is, terwijl de reden niet duidelijk is.

Dat komt ook doordat veel gedupeerden nog steeds, ondanks herhaalde verzoeken, hun dossier niet hebben gekregen. Soms kregen ze wel stukken, maar die waren grotendeels zwartgelakt.

De afhandeling wordt gedaan door de persoonlijke zaakbehandelaars van de Uitvoeringsinstantie Herstel Toeslagen (UHT), onderdeel van de belastingdienst. Over die zaakbehandelaars zijn de meeste ouders wel te spreken, maar ze hebben volgens hen te weinig bevoegdheden om zelfstandig beslissingen te nemen. “Op deze manier wordt het een tienjarenplan”, verzuchtte gedupeerde Renate Wolbers.

De journalistieke prijs De Tegel is vandaag uitgereikt aan journalisten van onder meer Nieuwsuur, NRC en Follow the Money. Zij kregen de prijs voor hun verhalen over de eerste fase van de coronacrisis in Nederland. De digitale uitreiking vond plaats in de Centrale Bibliotheek in Den Haag.

In de categorie onderzoek vielen Nieuwsuur-journalisten Milena Holdert en Renee van Hest in de prijzen. Uit hun onderzoek bleek dat zowel ouderen als medewerkers in de verpleeghuizen en thuiszorg in onveilige situaties zijn gebracht door de coronarichtlijnen van het RIVM. Volgens die richtlijnen was het dragen van mondmaskers en andere beschermende kleding door verzorgend personeel “niet nodig”. Pas maanden later werden de richtlijnen aangepast.

Bekijk hier waarom enkele belangrijke RIVM-coronarichtlijnen een magere wetenschappelijke basis hadden:

Eelke van Ark en Jan-Hein Strop van onderzoeksplatform Follow the Money wonnen in de categorie nieuws met een verhaal over een tekort aan materialen voor coronatests in de eerste coronagolf. Dat tekort was deels ontstaan doordat farmaceut Roche het recept van een testvloeistof niet wilde vrijgeven. Na publicatie van het artikel ontstond er commotie en politieke druk, waarop Roche het recept toch met Nederlandse laboratoria deelde.

Van Ark en Strop wonnen met het verhaal ook de publieksprijs. “Dat het publiek het zo waardeert, is wel heel erg tof. Dat laat zien dat mensen echt betrokken zijn bij dit verhaal”, reageerde Van Ark.

NRC-journalisten Derk Stokmans en Mark Lievisse Adriaanse ontvingen De Tegel voor hun achtergrondverhaal over hoe Nederland in een paar weken tijd de controle verloor over de corona-uitbraak. De journalisten reconstrueerden de gebeurtenissen van dag tot dag.

Dat er journalistieke producties over de coronacrisis zouden winnen, kon bijna niet missen. “Als je kijkt naar het totaalaantal inzendingen, zie je dat een heel groot deel coronagerelateerd was”, zei voorzitter van de eindjury Hille van der Kaa bij aanvang.

Toeslagenaffaire

De Tegel wordt sinds 2006 uitgereikt. Vorig jaar wonnen onder anderen Pieter Klein (RTL Nieuws) en Jan Kleinnijenhuis (Trouw) met hun onderzoek naar de toeslagenaffaire rond de kinderopvang. Ben Meindertsma en Lex Runderkamp van de NOS en Kees Versteegh en Jannie Schipper van NRC wonnen toen in de categorie nieuws, voor hun onthulling dat bij een Nederlandse luchtaanval op een bommenfabriek van IS in Hawija in Irak zeker zeventig burgerdoden waren gevallen.

Veel kinderen dromen ervan om later uitvinder te worden. Jibbe van 10 heeft het nu al voor elkaar gekregen. Dankzij een opdracht van zijn juf bedacht hij iets dat nog niemand eerder heeft bedacht.

Kinderen op de school van Jibbe bedachten zo’n 75 verschillende uitvindingen, maar alleen die van Jibbe wordt nu echt beschermd. En het is niet eenvoudig om dat voor elkaar te krijgen. Daarvoor heb je een octrooi nodig.

Een octrooi!?

Een octrooi is een bewijs dat jij degene bent die de uitvinding hebt bedacht. Het kost veel geld om zo’n bewijs te krijgen, omdat mensen heel goed moeten uitzoeken of jij écht de eerste bent die het idee heeft bedacht. En ze moeten kijken of jouw idee ook wel echt gemaakt kan worden. Bij elkaar kost dat zo’n 7.000 euro.

Een bureau dat over dit soort octrooien gaat, heeft alle schoolopdrachten bekeken. Medewerkers van het bureau vonden het idee van Jibbe zo goed, dat zij alles voor Jibbe en zijn uitvinding wilden regelen. Hij hoefde er niets voor te betalen en is nu officieel uitvinder.